De film opent met onder andere een aantal bloederige rituelen, zo zien we een leegbloedend schaap, en zien we een hand vastgespijkerd worden, beide in close up. Vervolgens zien we een jongen, die in eerste instantie in een mortuarium opgebaard lijkt te liggen, ontwaken en gefascineerd naar een scherm staren waar het daadwerkelijke verhaal verteld lijkt te gaan worden.
Het plot lijkt op het oog vrij eenvoudig. Actrice Elisabeth Vogler (Liv Ullmann) is tijdens een toneelstuk opgehouden met spreken en heeft sindsdien geen woord meer gezegd. Er is geen medisch aanwijsbare reden voor haar plotselinge zwijgen. Zuster Alma (Bibi Andersson) krijgt als taak de actrice mee te nemen naar het strandhuis van de hoofdverpleegster met de hoop haar weer tot spreken te krijgen en de onderliggende conditie bloot te leggen.
Gedurende de periode in het strandhuis is het zuster Alma die spreekt en Elisabeth die luistert. Er onstaat een sterke band tussen de twee. Zuster Alma lijkt geobsedeerd te raken door de zwijgzame actrice,die erg op haar gemak lijkt te zijn, wat leidt tot een bijna gewelddadige uitbarsting die er voor zorgt dat de actrice letterlijk twee woorden spreekt wat de spanning lijkt te breken. De obsessie is hiermee echter niet afgelopen en de zuster lijkt zich steeds zorgelijker met de actrice te identificeren.
Aangezien de film draait om de psychologische ontwikkeling tussen de twee vrouwelijke hoofdpersonages, en een van de twee constant zwijgt, kent de film veel monoloog. Deze is dusdanig sterk dat veel wat er verteld wordt goed gevisualiseerd kan worden. Dit is een van de redenen waarom de scene waarin de zuster een orgie (waar zij zelf aan deelneemt) beschrijft in eerste instantie gecensureerd werd in Amerika. Als je bedenkt dat het gebruik van een woord als ‘panty’ in Otto Preminger’s Anatomy of a Murder in 1959 al controversieel was, is het niet verwonderlijk dat de eerder beschreven scene 7 jaar later in Amerika gecensureerd werd.
Het acteerwerk van de twee vrouwelijke hoofdpersonen is fenomenaal te noemen. Omdat er veel gesproken, en juist niet gesproken wordt, zijn de gezichtsuitdrukkingen extreem belangrijk en deze worden veelal door een close-up in beeld gebracht. Ik ben van mening dat deze subtiele manier van acteren tot de meest lovenswaardige behoort. Bergman laat dit schitterend tot uiting komen in de scene die twee keer getoond wordt en achtereenvolgens Elisabeth’s en zuster Alma’s gezicht laat zien. Ook spreekt de uitdrukking in het gezicht van Elisabeth tijdens het zien van oorlogsbeelden (tv-beelden van Vietnam en een foto uit WO II) boekdelen. Dit lijkt overigens te verklaren waarom ze zwijgt.
‘Persona’ is de term die door de bekende psycholoog Jung gebruikt werd als masker voor een persoon die zijn of haar werkelijke wezen wil verbergen. Dit is precies wat zuster Alma doet. Haar persoonlijkheid lijkt veel zwakker te zijn dan die van de actrice en haar zwijgen drijft Alma tot waanzin. Illustrerend is de scene waar Alma met opzet een glasscherf laat liggen zodat Elisabeth zich hieraan bezeerd en fysieke pijn voelt. Dit heeft als doel een reactie bij de actrice uit te lokken. Ook zijn er de droomscenes waar een, zoals het lijkt, afhankelijke Elisabeth aan het bed van de zuster verschijnt. Hier lijkt bijna een seksuele spanning tussen de twee te bestaan. Het bekendste shot in de film is misschien wel die waar Bergman de helften van de twee gezichten van de vrouwen samen laat komen en toont hij de kijker hoeveel ze op elkaar lijken. Interessant is hier natuurlijk of dit ook echt zo is, of dat de kijker dit graag wil zien of is gaan zien.
Dan de stijl van de film. Die is zeker gezien de tijdsgeest extreem experimenteel en daarmee vernieuwend. Bergman herinnert de kijker constant aan het feit dat er naar een fictioneel stukje cinema en daarmee kunst gekeken wordt. Zo zien we halverwege het verhaal de film ‘opbranden’ en eindigt de film met een scene waar we Bergman en zijn cameraman de scene zien filmen. Ook wordt door een van de hoofdpersonen de zogenaamde vierde wand doorbroken (iets wat later veelvuldig gedaan werd door bijv. Woody Allen). Ook is het gebruik van decor sober en minimaal, zodat de kijker zich optimaal op de wisselwerking tussen de twee vrouwen kan focussen.
 |
| Mulholland Drive |
Dat Persona een extreem grote invloed op latere grote filmmakers heeft gehad laat zich raden. Behalve de eerder genoemden is het bekendste voorbeeld misschien wel het door mij zo geliefde Mulholland Drive van David Lynch. De verhouding tussen de twee vrouwen in deze film is zonder twijfel geinspireerd door Bergman’s film. Een aantal scenes lijken zelfs bijna letterlijk gekopieerd te zijn door Lynch. Verder is de minimalistische stijl door bijvoorbeeld Lars von Trier gebruikt in Dogville. Het concept van verwisselde of overlappende persoonlijkheden is ook veelvuldig gebruikt, met name in de late jaren ’90.
Ik zou over deze film zo nog eens duizend woorden kunnen wijden aan de invloed, filmstijl, polyinterpretabele scenes en de algemene hoofdgedachte. Vast staat dat Persona een wat mij betreft perfecte mijlpaal in de filmgeschiedenis is en verplichte kost voor ieder zichzelf respecterend filmkijker. Cinema in zijn meest pure vorm!
10/10
No comments:
Post a Comment